In het tweede deel van zijn uiteenzetting op Dysautonomia International’s jaarlijkse conferentie in juni 2018 bespreekt Prof. Raj een studie die hij met zijn team uitvoerde om het effect na te gaan van een zoutrijk dieet en verhoogde vochtinname bij posturaal orthostatisch tachycardie syndroom (POTS).
Een verslag over het eerste deel van zijn uiteenzetting, over gynaecologische problemen bij POTS vind je hier.
Zout, water en bloedvolume
Als POTS patiënt heb je hoogst waarschijnlijk het advies gekregen om je zoutinname te verhogen en heel veel water te drinken. Door die maatregelen hopen we dat er meer vocht in het lichaam zal achterblijven dan normaal, en dat je daardoor je bloedvolume, dus de hoeveelheid bloed die in je aderen zit, zal verhogen.
Dat klinkt allemaal heel logisch, maar eigenlijk waren er tot voor kort geen data die zwart op wit aantoonden dat dit effectief ook werkt bij POTS. Het enige wat we wisten was dat het lijkt te werken bij vasovagale syncope, een andere vorm van dysautonomie. Maar verder was het advies van meer zout en vocht nog niet op harde wetenschappelijke evidentie gebaseerd.
Om die reden besloten Prof. Raj en zijn team om het effect van meer zout bij POTS te onderzoeken en in concrete cijfers te gieten.
Wat wisten we al?
POTS patiënten hebben bij tilt, dus bij elke positie waarbij het hart en het hoofd hoger zitten dan de buik en benen, een overdreven hoge hartslag (tachycardie) met een hele resem bijbehorende symptomen.
Wat we ook wisten is dat, gemiddeld genomen, mensen met POTS een lager bloedvolume hebben dan mensen zonder POTS. Er is wel best wat verschil tussen individuele patiënten, net zoals ook gezonde mensen niet allemaal evenveel bloed hebben. Sommige POTSies hebben heel veel bloed tekort, anderen bijna niets. Gemiddeld gaat het over ongeveer 13%, wat overeenkomt met ongeveer 200ml., of een klein blikje cola.
Dat het lage bloedvolume een rol speelt bij die tachycardie en de symptomen wisten we ook. De efficiëntste manier om dat bloedvolume te verhogen, namelijk het rechtstreeks in de aderen inspuiten van vocht, is namelijk ook een van de meest effectieve manieren gebleken om de symptomen accuut te verminderen. Na toediening van een liter zoutoplossing keert de tachycardie voor de meeste patiënten terug naar een normaal niveau.
Bloedvolume verhogen
Weten dat je te weinig bloed hebt en dat dat een rol speelt bij de symptomen is één ding. Het bloedvolume systematisch verhogen is een ander paar mouwen. Dat brengt ons terug bij het zout. Prof. Raj raadt zijn patiënten voor de grap aan een zoutsteen in de woonkamer te installeren, en eraan te likken telkens je passeert. Voor de koeien lijkt dat toch te werken.
Het advies om de zoutinname te verhogen gaat in tegen wat zowat alle cardiovasculaire organisaties voor het grote publiek aanraden. Zij benadrukken net het belang voor de gezondheid om onze zoutinname drastisch te verminderen. Hoe kunnen we dan verantwoorden dat POTS patiënten net méér zout moeten gebruiken?
Het advies van de cardiovasculaire organisaties is een poging om de wereldwijde epidemie van hypertensie (hoge bloeddruk) te stoppen. Die geeft namelijk een verhoogde kans op hersenbloedingen en hartaandoeningen. Bij POTS patiënten wordt aangenomen dat zij net het omgekeerde probleem hebben.
Advies
Concreet wordt geadviseerd aan POTS patiënten om hun zoutinname te verhogen tot ongeveer 10 gram per dag. Dat zijn ongeveer twee afgestreken theelepels. De aanbevolen manier om dat zout binnen te krijgen is via de gewone maaltijden. Dat is echter niet evident, aangezien het om zodanig veel zout gaat dat het je eten behoorlijk kan verpesten. Daarom kunnen ook zouttabletten, het liefste de gebufferde versie om de maag niet te irriteren, een uitkomst zijn.
Daar bovenop zouden mensen met POTS elke dag twee tot drie liter water moeten consumeren.
Om dat advies te verantwoorden was echter nood aan wetenschappelijke data.
De test
Veertien POTS patiënten en dertien gezonde leeftijdsgenoten werden gedurende twee keer een week in de kliniek opgenomen. Tussen de twee opnames zat ongeveer een maand om de invloed van hormonale schommelingen die het bloedvolume beïnvloeden (zie het eerste deel van Prof. Raj’s uiteenzetting) uit te sluiten.
Gedurende één van de twee weken kregen de deelnemers een zoutloos dieet, en tijdens de andere week een dieet met zodanig veel zout dat medewerkers van de gezondheidscommissie ervan zouden flauwvallen. Desondanks gaven sommige deelnemers met POTS aan dat ze thuis nog meer zout verbruikten.
Het dieet werd gedurende zes dagen aangehouden om het lichaam van de deelnemers op dat niveau te stabiliseren. Op de laatste dag van de week werd bij elke deelnemer het bloedvolume gemeten en werd een kanteltafeltest uitgevoerd waarbij zowel de concentratie noradrenaline in het bloed, als de hartslag en bloeddruk werden geregistreerd.
Bloedvolume
Metingen bij het begin van de test wezen uit dat de POTS-patiënten zoals verwacht een lager bloedvolume hadden dan de gezonde deelnemers. Dat geldt voor het totale bloedvolume, inclusief bloedplasma en rode bloedcellen.
Na het zoutarme dieet was het bloedvolume van de POTS patiënten veel lager dan normaal, terwijl dat van de gezonde deelnemers eerder normaal te noemen viel. Na het zoutrijk dieet zagen de onderzoekers een stijging in het bloedvolume bij beide groepen. Het bloedvolume van de gezonde testpersonen werd veel te hoog. Dat van de POTS patiënten echter steeg maar nét tot het niveau van de gezonde deelnemers op een zoutloos dieet, tot een normaal niveau dus.
Dat toont aan dat het advies om heel veel zout te consumeren inderdaad doet waarop we hopen: het normaliseert, gemiddeld genomen, het bloedvolume van de POTS patiënt tot een (laag-)normaal niveau.
Hartslag
Maar resulteert dit ook in een vermindering van de symptomen? Zowel bij gezonde personen als bij mensen met POTS stijgt de hartfrequentie wanneer ze rechtop gekanteld worden. De hartslagstijging is echter veel groter bij patiënten met POTS.
Wanneer gezonde personen een zoutrijk dieet volgden, veranderde hun hartslagstijging bij staan nauwelijks tegenover wanneer ze een zoutloos dieet volgden. Bij POTS patiënten zorgde het zoutrijke dieet daarentegen wel voor een best grote daling in de hartslag bij staan. Maar die daling was helaas niet zo groot dat ze de hartslag ook normaliseerde.
Op een zoutrijk dieet was de hartslag van de patiënten bij staan dus nog steeds hoger dan die van de gezonde deelnemers, zelfs wanneer die laatste een zoutloos dieet volgden.
Noradrenaline
Noradrenaline wordt verondersteld bij sommige patiënten een deel van de overdreven orthostatische tachycardie of hoge hartslag te veroorzaken. Een zoutrijk dieet zou dus de concentratie aan noradrenaline in het bloed bij staan moeten verminderen.
En dat deed het ook. De concentratie noradrenaline in staande positie ging bij POTS patiënten van ‘heel erg hoog’ naar ‘nogal hoog’ wanneer je het zoutloze met het zoutrijke dieet vergelijkt. Maar net zoals de hartslag, was ook de hoeveelheid noradrenaline bij mensen POTS op een zoutrijk dieet gemiddeld genomen nog steeds hoger dan bij gezonde mensen op een zoutloos dieet.
Besluit
Deze data tonen dus aan dat veel zout eten het bloedvolume effectief verhoogt, en daarmee de concentratie aan noradrenaline in het bloed en ook de hartslag bij staan verlaagt. Hiermee hebben we dus voldoende bewijs dat het advies van verhoogde zoutinname juist is.
Maar de data tonen helaas ook aan dat een verhoogde zoutinname niet noodzakelijk voldoende is om POTS patiënten te normaliseren tegenover gezonde mensen. Op z’n best kan je stellen dat heel veel zout de gemiddelde POTS patiënt doet gelijken op gezonde mensen die een zoutloos dieet volgen.
Dit is POTS 